BÀI THUỐC TẢ HẠ

CÁC BÀI THUỐC HÀN HẠ, ÔN HẠ, NHUẬN HẠ

Chữa chứng nhiệt kết bàng lưu: đi ra nước trong thối, tùy đi ngoài nhưng bụng không giảm đau và trướng, ấn có cục phân rắn ứ đọng, miệng lưỡi khô, mạch hoạt sác.

CÁC BÀI THUỐC TẢ HẠ

    Các bài thuốc tả hạ là những bài thuốc có tác dụng làm thông đại tiện, bài trừ trệ ở trường vị, trừ thực nhiệt, trục thủy ẩm do tích trệ ở tỳ vị, thực nhiệt ở bên trong, ứ nước, hàn tích và táo bón gây ra bệnh.

  Các chứng bệnh nói chung đều thuộc chứng lý, thực, ở tính chất hàn nhiệt, hoãn cấp khác nhau; các vị thuốc tả hạ lại có tính chất hàn nhiệt, cường độ mạnh yếu khác nhau. Vì vậy các bài thuốc tả hạ cũng được chia làm 5 loại: hàn hạ, ôn hạ, nhuận hạ, trục thủy, công bổ kiểm trị.

  Không dùng các bài thuốc tả hạ cho những người đang có chửa, mới đẻ, đang hành kinh người già yếu, người mất máu, tân dịch giảm.

CÁC BÀI THUỐC HÀN HẠ

ĐẠI THỪA KHÍ THANG

Xuất xứ: “Thương hàn luận”

- Tẩy, rửa nhiệt kết

Đại Hoàng（大黄）	12g	Thanh nhiệt, thông tiện, thanh trường vị(quân)
Hậu Phác （厚朴）	12g	Tiêu bĩ trừ mãn, hành khí tán kết (tá, sứ)
Mang Tiêu	16g	Tả nhiệt, nhuyễn kiên nhuận táo (thần)
Chỉ Thực	12g	Tiêu bĩ trừ mãn, hành khí tán kết (tá, sứ)

Cách dùng: Sắc uống chia làm 2 lần/ngày

 Ứng dụng lâm sàng: Chữa bệnh dương minh phủ chứng: đại tiện táo kết, bụng đầy trướng đau, cự án, sốt cao mê sảng, rêu lưỡi vàng, dầy khô, mạch trầm thực.

- Chữa chứng nhiệt kết bàng lưu: đi ra nước trong thối, tùy đi ngoài nhưng bụng không giảm đau và trướng, ấn có cục phân rắn ứ đọng, miệng lưỡi khô, mạch hoạt sác. Chữa chứng sốt cao co giật, phát cuồng. Chữa các bệnh viêm túi mật cấp, có hiện tượng táo bón rêu lưỡi vàng mạch thực

       

CÁC BÀI THUỐC ÔN HẠ

     Các bài thuốc ôn hạ là các bài thuốc có tác dụng trừ hàn thông tiện để chữa các bệnh tích trệ ở tạng phủ do lạnh xuất hiện: đại tiện táo, bụng lạnh đau, tay chân lạnh, miệng lưỡi nhạt không khát, rêu lưỡi trắng trơn, mạch trầm trì.

     Các bài thuốc được tạo thành do các vị thuốc tả hạ phối hợp với các thuốc trừ hàn như Phụ tử, Can khương.

ĐẠI HOÀNG PHỤ TỬ THANG

Xuất xứ: “Kim quỷ yếu lược”

- Thông kinh tán hàn, thông tiện chỉ thống

Đại hoàng（大黄）	12g	Tả hạ, trừ tích trệ (tá)
Phụ tử chế（附子制）	16g	Ôn dương khu hàn (quân)
Tế tân（细幸）	8g	Trừ hàn (thần)

Cách dùng: Sắc uống 3 lần/ngày

Ứng dụng lâm sàng: Do hàn tụ gây táo bón, đau bụng, tay chân lạnh, rêu lưỡi dính, mạch trầm huyền khẩn.

-          Chữa tắc ruột

TAM VẬT BỊ CẤP HOÀN

Xuất xứ: “Kim Qủy Yếu Lược”

- Công trục hàn tích

Đại hoàng（大黄）	40g	Thông tiện “hạn chế độc của ba đậu” (tá, sứ)
Ba đậu chế（巴豆制）	40g	Ôn thông hàn bế (quân)
Can khương (干姜）	40g	Ôn trùng trừ hàn (thần)

Cách dùng: Tán thành bột nhỏ, uống 1,2g-2g/ngày, uống bằng nước nóng. Nếu không thấy đại tiện uống thêm o,8g-1,2g.

Ứng dụng lâm sàng:

-          Chữa chứng lý hàn thuộc thực: đột nhiên ngực bụng đầy trướng, đau dữ dội, đại tiện không thông, tay co quặt, rêu lưỡi trắng, mạch trầm khẩn.

-          Chữa chứng tắc ruột cơ năng.

-          Chữa chứng nuốt khó, thực tích trệ, viêm túi mật mạn tính phát tác cấp.

Lưu ý: Phụ nữ có thai, người già sức yếu, đau bụng dữ dội do nhiệt tà ôn thử đều không được dùng. Nếu uống thuốc mà có hiện tượng đi chảy mãi không cầm thì có thể dùng cháo nguội để cầm.

CÁC BÀI THUỐC NHUẬN HẠ

   Các bài thuốc nhuận hạ có tác dụng nhuận tràng để chữa chứng táo bón do sốt gây mất tân dịch hay bẩm tố hỏa vượng làm tỳ vị khô táo gây nên; hoặc do người già tân dịch giảm sút sau khi mắc bệnh lâu ngày, sau khi đẻ mất máu, mất tân dịch gây nên. Nếu do sốt cao hoặc bẩm tố hỏa vượng thì dùng thuốc nhuận hạ và hàn hạ tạo thành bài thuốc; nếu do âm hư, tân dịch giảm, huyết hư thì dùng các thuốc nhuận hạ phối hợp với các thuốc bổ âm, bổ huyết tạo thành bài thuốc.

NGŨ NHÂN HOÀN

Xuất xứ: “ Thế y đặc hiệu phương”

- Bổ huyết bổ âm nhuận tràng, thông tiện.

Đào nhân	20g	Nhuận tràng thông tiện
Hạnh nhân（杏仁）	20g	Giáng khí nhuận tràng
Bá tử nhân （柏子仁）	20g	Nhuận tràng thông tiện
Úc lý nhân	12g	Nhuận tràng thông tiện
Trần bì（陈皮）	16g	Lý khí hành trệ
Sung úy nhân	20g	Nhuận tràng thông tiện

Cách dùng: Tán bột làm viên, uống 10g/ngày, uống trước khi ăn.

Ứng dụng lâm sàng: Điều trị chứng táo bón thành thói quên, chữa táo bón người già do thân thể suy nhược, phụ nữ sau khi đẻ huyết hư tiện bí.

CÁC BÀI THUỐC TRỤC THỦY, CÔNG BỔ KIÊM TRỊ,

Các bài thuốc trục thủy có độc tính, tác dụng mạnh chỉ dùng thích hợp cho các chứng ứ nước ở bụng, ngực phù to thuộc thực chứng và thể lực bệnh nhân còn mạnh khỏe.

CÁC BÀI THUỐC TRỤC THỦY

   Các bài thuốc trục thủy là các bài thuốc có tác dụng công trục thủy ẩm đưa một số lượng lớn nước ra ngoài bằng đường đại tiện, để chữa các chứng bệnh thũng trướng.

   Các bài thuốc trục thủy có độc tính, tác dụng mạnh chỉ dùng thích hợp cho các chứng ứ nước ở bụng, ngực phù to thuộc thực chứng và thể lực bệnh nhân còn mạnh khỏe.

THẬP TÁO THANG

Xuất xứ: “Thập táo thang”

- Công trục thủy ẩm

Đại táo（大枣）	10 quả	Ích khí, hòa hoãn các vị thuốc mãnh liệt
Đại kích	12g	Bài tiết thủy thấp ở ngũ tạng
Nguyên hoa	12g	Tiêu phục đàm ẩm ở ngực sườn
Cam toại	12g	Điều dẫn, giúp đại kích bài tiết thủy thấp ở phủ tạng
Đình lịch tử	12g	Tràng dịch màn phổi

Cách dùng: Cam toại, Đại kích, Nguyên hoa tán thành bột, uống 1 lần/ngày từ 0,8-1,2g dùng nước Đại táo làm thang ( nếu sổ uống bụng đói).

Ứng dụng lâm sàng:

-          Chữa chứng có nước ở màng phổi do lao

-          Chữa cổ trướng thuộc thể thực chứng.

-          Chữa viêm ngoại tâm mạc do lao

Lưu ý: Không được sử dụng cho phụ nữ có thai.

KỶ TIÊU LỊCH HOÀNG HOÀN

Xuất xứ: “Kim quỷ yếu lược”

- Công trục thủy ẩm, lợi thủy thông tiện

Phòng kỷ（防己）	40g	Dẫn thuốc đi xuống, lợi thủy tiêu phù (quân)
Đình lịch tử	40g	Tả phế hành thủy, dẫn thủy bài tiết ra ngoài
Tiêu mục	40g	Lợi thủy tiêu thũng
Đại hoàng（大黄）	40g	Thông lợi đại tiện

Cách dùng: Tán thành bột làm hoàn viên mật nhỏ, uống 4g-8g/lần, 2-3 lần/ngày. Uống lúc đói với nước sôi để nguội. Có thể dùng thuốc thang theo liều thích hợp.

Ứng dụng lâm sàng: Chữa xơ gan cổ trướng, viêm màng phổi do ho. Phù do viêm màng ngoại tim, phù do viêm thận. Hen suyễn, tắc ruột, tắc môn vị, viêm tuyến tụy cấp tính.

Lưu ý: Chứng tỳ vị dương hư gây phù thũng. Người thể lực yếu không được dùng bài này.

CÁC BÀI THUỐC CÔNG BỔ KIÊM TRỊ

   Các bài thuốc công bổ kiêm trị chữa chứng táo bón xuất hiện do tà thực mà chính khí hư. Các bài thuốc được tạo thành do các vị thuốc tả hạ phối ngũ với các vị thuốc bổ để vừa đưa được tà khí ra ngoài, vừa bảo vệ được chính khí.

HOÀNG LONG THANG

（黄龙汤）

- Tả nhiệt thông tiện, Bổ khí dưỡng huyết

Đại hoàng（大黄）	12g	Tả hạ thông tiện
Mang tiêu	16g	Nhuyễn kiên tán kết thông tiện
Chỉ thực	8g	Hành khí tiêu bĩ tán kết
Hậu phác （厚朴）	4g	Hành khí tiêu bĩ tán kết
Đương quy（当归）	8g	Bổ huyết dưỡng huyết
Cam thảo（甘草）	4g	Điều hòa vị khí
Cát cánh（桔梗）	4g	Khai phế khí, thông tràng vị
Đại táo（大枣）	2 quả	Ích vị khí
Sinh khương（生姜）	3 lát	Điều hòa các vị thuốc

Cách dùng: Sắc uống 2 lần trong ngày.

Ứng dụng lâm sàng:

-          Chữa người bị chứng lỵ thực nhiệt kém khí huyết hư: bụng đầy trướng, đau cự án, Táo bón hoặc đi ỉa nước trong, sốt phiền khát, có cục phân ứ đọng (nhiệt kế bàng lưu) thở gấp, người mệt mỏi, mạch tế sác.

-          Đối với người già yếu, bỏ Mang tiêu, thêm Đảng Quy liều cao hơn.

TĂNG DỊCH THỪA KHÍ THANG

- Dưỡng âm tăng dịch – Thanh nhiệt thông tiện

Huyền sâm（玄参）	40g	Tư âm tăng dịch, nhuận táo hoạt tràng
Đại hoàng（大黄）	12g	Tả nhiệt thông hạ
Mạch môn	32g	Tư âm tăng dịch
Sinh địa（生地）	32g	Tư âm tăng dịch
Mang tiêu	6g	Nhuận táo nhuyễn kiên tả hạ

Cách dùng: Cho vào 8 chén nước, sắc còn 3 chén, đầu tiên 1 chén nếu thấy chưa kết quả uống tiếp tục đến chén khác.

Ứng dụng lâm sàng: Chữa bệnh truyền nhiễm sót cao gây táo bón, mất nước (âm hư)

Đại tiện bí do thói quen, trĩ sang tiện bí, viêm hoặc teo dạ dày, viêm não do virus, bệnh não do cao huyết áp.