BÀI THUỐC TRỪ ĐÀM

CÁC BÀI THUỐC TÁO THẤP HÓA ĐÀM

CÁC BÀI THUỐC TRỪ ĐÀM

Gồm chủ yếu là những vị thuốc trừ đàm, tiêu đàm tạo thành. Phạm vi gây bệnh của đàm rất rộng, biến hóa của bệnh phức tạp, do nhiều nguyên nhân nội thương hoặc ngoại cảm sinh ra. Có thể chia ra: đàm thấp, đàm táo, đàm nhiệt, phong đàm.

   Vì vậy, các bài thuốc trừ đàm được chia làm 5 loại: táo thấp hóa đàm, nhuận táo hóa đàm, thanh nhiệt hóa đàm, trừ hàn hóa đàm, trừ phong hóa đàm.

   Khi dùng các bài thuốc trừ đàm phải chú ý: khi ho và đàm có thiên hướng ra máu thì không nên dùng các bài thuốc ôn táo trừ đàm. Khi ho và đàm do ngoại cảm thì phải phối hợp thuốc tuyên phế giải biểu với thuốc trừ đàm.

CÁC BÀI THUỐC TÁO THẤP HÓA ĐÀM

   Do tỳ dương không mạnh, vận hóa thất thường, thủy thấp đình lại, tích tụ thành đàm, xuất hiện với các chứng: đàm trắng dễ khạc, lợm giọng, ngực tức, chân tay và ngưới mỏi mệt, chóng mặt hồi hộp, rêu lưỡi trắng trơn dính, mạch hoãn hay huyền.

NHỊ TRẦN THANG

Xuất xứ: “ Hòa tể cục phương”

-Táo thấp hóa đàm, lý khí hòa trung.

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Bán hạ chế（半夏制）	9g	Táo thấp hóa đàm, giáng nghịch hóa vị, chống nôn (quân)
Trần bì（陈皮）	9g	Lý khí táo thấp, tiêu đàm thuận khí (thần)
Phục linh（茯苓）	9g	Kiện tỳ thẩm thấp (tá)
Chính thảo（灸甘草）	5g	Điều hòa các vị thuốc (sứ)
Sinh khương（生姜）	3g	Giáng nghịch, tiêu đàm hóa ẩm, chỉ ẩu
Ô mai	1 quả	Thu liễm phế khí

Cách dùng: Sắc uống, chia làm 2 lần/ngày, uống ấm.

Ứng dụng lâm sàng:

-          Chữa chứng đàm thấp gây ho: ho đờm trắng, ngực đầy trướng, lơm giọng buồn nôn, chân tay nhức mỏi, chóng mặt hồi hộp, rêu lưỡi trắng trơn, mạch hoạt.

-          Chữa viêm phế quản mãn hoặc phế khí thũng ở người già thêm Tử uyển, Khoản đông hoa, Sa nhân. Còn chữa hen phế quản, viêm phổi, viêm loét dạ dày, nôn mữa, viêm túi mật mãn tính, viêm gan kéo dài, trúng cảm mất tiếng, mất ngủ hoặc ngủ hay mộng mị, thống kinh, vô sinh, trẻ em chảy nước dãi nhiều.

-          Đây là một bài thuốc có tác dụng hóa đàm hóa vị nên được dùng khá rộng rãi cho các chứng bệnh sinh ra đàm như: Phong đàm thêm Nam tinh, Bạch phụ tử, Tạo giác, Trúc lịch. Hàn đàm thêm Can khương, Tế tân. Nhiệt đàm thêm Qua lâu, Hoàng cầm, Thạch cao. Thực đàm thêm La bặc tử, Chỉ xác, Sơn tra, Mạch nha, Thần khúc. Thấp đàm thêm thương truật, Bạch truật.

BÀI THUỐC NAM CHỮA HO TRỪ ĐÀM

Chanh quả	1 quả	Củ nghệ tươi	20g
Lá hẹ	20g	Muối ăn	2g
Đường trắng	4g

Cách dùng: Củ nghệ, hẹ, muối, đường: thái nhỏ giã trộn đều, cắt quả chanh đem hấp vào nồi cơm. Mỗi ngày ăn một lần trước bữa ăn.

Ứng dụng lâm sàng: Chữa chứng ho kéo dài, ăn không ngon, ho gà thời kỳ đầu.

CÁC BÀI THUỐC TRỪ HÀN HÓA ĐÀM

   Hàn đàm do tỳ thận dương hư, phế hàn giữ nước. Trên lâm sàng thấy các chứng xuất hiện ho ra đờm lỏng, ngực đầy tức, lưỡi nhạt, rêu lưỡi trơn, mạch trầm trì.

LÃNH HÁO HOÀN

Xuất xứ: “Trương thị y thông”

- Ôn phế tán hàn, Khử đàm bình suyễn

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Ma hoàng（麻黄）	10g	Ôn phế tán hàn
Đởm nam tinh	10g	Khử đàm hóa ẩm
Bán hạ chế（半夏制）	6g	Trừ đàm chỉ khái
Tế tân（细幸）	10g	Ôn kinh tán hàn
Hạnh nhân（杏仁）	10g	Ôn phế tán hàn
Khoản đông hoa	10g	Hóa đàm chỉ khái
Bối mẫu （贝母）	6g	Chỉ khái hóa đàm
Tử uyển	10g	Chỉ khái hóa đàm
Xuyên tiêu	10g	Ôn trung tán hàn
Tạo giác	6g	Khử đàm hóa ẩm
Bạch phàn	6g	Khử đàm hóa ẩm

CÁC BÀI THUỐC NHUẬN TÁO HÓA ĐÀM

Các bài thuốc Nhuận táo hóa đàm có tác dụng nhuận táo do 2 nguyên nhân: ngoại táo và nội táo gây bệnh.

-        Ngoại táo dùng các bài thuốc tuyên tán ngoại tà và thanh nhuận phế để chữa.

-        Nội táo do thể chất âm hư tân dịch giảm, gây các chứng ho suyễn, có đờm, đau họng, phải dùng các bài thuốc tư nhuận nội táo để chữa.

DƯỠNG ÂM THANH PHẾ THANG

Xuất xứ: “Trọng lâu ngọc thược”

 - Dưỡng âm thanh phế, nhuận táo hóa đàm

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Sinh địa（生地）	16g	Dưỡng âm lương huyết, thanh nhiệt giải độc
Mạch môn	12g	Dưỡng phế âm
Huyền sâm	12g	Thanh trừ hư hỏa, giải độc
Bối mẫu （贝母）	6g	Nhuận phế chỉ khái, thanh hóa nhiệt đàm
Đơn bì（丹皮）	6g	Lương huyết tiêu thũng
Bạch thược（白芍）	6g	Liễm âm tiết nhiệt
Cam thảo（甘草）	8g	Tả hỏa giải độc
Bạc hà（薄何）	4g	Tuyên phế tà, lợi yết hầu

MA HOÀNG TÁN

（麻黄散）

Xuất xứ: “ Hòa tễ cục phương”

- Ôn phế tán hàn, chỉ khái bình suyễn

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Ma hoàng（麻黄）	300g	Tuyên phế tán hàn, chỉ khái bình suyễn
Khoản đông hoa	150g	Ôn nhuận hóa đàm, hạ khí chỉ khái
Kha tử bì	150g	Liễm phế giáng nghịch
Hạnh nhân（杏仁）	90g	Giáng khí chỉ khái, đinh suyễn
Cam thảo（甘草）	150g	Khử đàm chỉ khái, điều hòa các vị thuốc
Nhục quế（肉桂）	180g	Ôn thận khu hàn, nạp khí binh suyễn

Cách dùng: Tán thành bột min, mỗi lần uống 6g, ngày 3 lần. Có thể dùng thuốc thang theo liều thích hợp.

Ứng dụng lâm sàng:

-          Ho suyễn cấp, đàm dãi chận cổ họng, đờm loãng sắc trắng, rêu lưỡi trắng trơn, khó thở, nằm ngồi không yên, sườn và tim trướng đau.

-          Hiện nay hay dùng để điều trị hen suyễn cấp và phế quản.

Cách dùng: Sắc uống.

Ứng dụng lâm sàng:

-          Chữa bệnh bạch hầu (giữ cổ họng trắng lên như mốc meo, khó gạt đi, yết hầu sưng đau, lúc đầu phát sốt hoặc không phát sốt, mũi khô môi táo, ho hoặc không ho, thở khó tợ như suyễn mà không phải suyễn.

-          Chữa viêm amiđan cấp, viêm họng mãn tính.

BẠCH HỢP CỐ KIM THANG

Xuất xứ: “Y phương tập giải”

- Dưỡng âm thanh nhiệt, nhuận phế hóa đàm

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Sinh địa（生地）	8g	Thanh nhiệt lương huyết, chỉ huyết (quân)
Thục địa（熟地）	12g	Tư âm bổ thận (quân)
Bách hợp（百合）	4g	Nhuận phế dưỡng âm, hóa đàm chỉ khái (thần)
Mạch môn	6g	Nhuận phế dưỡng âm, hóa đàm chỉ khái (thần)
Bối mẫu（贝母）	4g	Nhuận phế dưỡng âm, hóa đàm chỉ khái (thần)
Huyền sâm	3g	Tư âm giáng hỏa (tá)
Đương quy	4g	Dưỡng huyết nhuận táo (tá)
Bạch thược（白芍）	4g	Dưỡng huyết ích âm (tá)
Cát cánh（桔梗）	3g	Tuyên lợi phế khí, chỉ khái (tá)
Cam thảo（甘草）	4g	Điều hòa các vị thuốc, thanh lợi yết hầu (sứ)

Cách dùng: Sắc uống

Ứng dụng lâm sàng: Chữa viêm họng mãn tính, lao phổi, viêm phế quản mãn tính, giải phế quản, ung thư phổi.

CÁC BÀI THUỐC THANH THIỆT HÓA ĐÀM

Do nhiệt tà thêu đót tân dịch làm tân dịch ngưng đọng lại thành đàm, trên lâm sàng thường thấy các chứng ho, đàm vàng, dính khó khạc, mặt đỏ, phiền nhiểu, rêu lưỡi vàng, mạch sác.

BỐI MẪU QUA LÂU TÁN

Xuất xứ: “Y học tâm ngộ”

- Nhuận phế thanh nhiệt, lí khí hóa đàm

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Bối mẫu （贝母）	6g	Thanh nhiệt hóa đàm, nhuận phế (quân)
Qua lâu	4g	Thanh nhiệt nhuận táo, lí khí trừ đàm (thần)
Thiên hoa phấn（天花粉）	3g	Thanh nhiệt hóa đàm sinh tân nhuận táo (tá)
Phục linh（茯苓）	3g	Kiện tỳ thẩm thấp (tá)
Cát cánh（桔梗）	3g	Tuyên lợi phế khí (tá, sứ)
Trần bì  （陈皮）	3g	Lý khí hóa đàm (tá, sứ)

Cách dùng: Sắc uống

Ứng dụng lâm sàng: Chữa viêm họng, viêm phế quản, viêm thanh quản, khạc ra máu (do lao phổi), cảm mạo.

TIỂU HÃM HUNG THANG

Xuất xứ: “Y phương khảo”

- Thanh nhiệt hóa đàm, khoan hung tán kết

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Qua lâu nhân	20g	Thanh nhiệt hóa đàm, thông tý khoan hung (quân)
Hoàng liên（黄连）	8g	Tả nhiệt giáng hỏa, tiêu trừ bỉ tắc (thần)
Bán hạ chế（半夏制）	12g	Giáng khí tiêu bỉ, tiêu trừ đàm kết ở vùng tim (tá)

Cách dùng: Sắc uống, chia làm 3 lần/ngày.

Ứng dụng lâm sàng: Chữa viêm màng phổi có nước, viêm phế quản, viêm phổi, đau thắt ngực do bệnh mạch vành, nhồi máu cơ tim, bệnh tim nguyên nhân từ phổi, viêm thực quản, viêm loét dạ dày tá tràng, rối loạn thần kinh dạ dày, viêm gan vàng da, giun chui ống mật, viêm túi mật, sỏi mật, viêm tuyến tụy mãn tính, đau dây thần kinh liên sườn.

CÁC BÀI THUỐC TRỪ PHONG HÓA ĐÀM

Phong đàm sinh ra do ngoại cảm, phong tà làm phế khí không tuyên gây sơ lạnh, phát sốt, ho nhiều đàm do tỳ vị bị hư tổn, tỳ thấp sinh đàm, đàm trọc đi lên trên gây chứng nhức đầu, hoa mắt.

CHỈ KHÁI TÁN

Xuất xứ: “Y học tâm ngộ”

- Chỉ khái hóa đàm, sơ biểu tuyên phế

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Cát cánh（桔梗）	50g	Tuyên giáng phế khí, chỉ khái tiêu đàm
Tử uyển	50g	Chỉ khái hóa đàm
Bạch tiền	50g	Chỉ khái hóa đàm
Kinh giới	50g	Khu phong giải biểu
Bạch bộ	50g	Chỉ khái hóa đàm
Trần bì（陈皮）	25g	Tuyên giáng phế khí, chỉ khái tiêu đàm
Cam thảo（甘草）	20g	Điều hòa các vị thuốc, thanh lợi yết hầu

Cách dùng: Tất cả tán thành bột mịn, mỗi lần uống 6g với nước hoăvj nước gừng. Cũng có thể làm thuốc thang theo liều thích hợp.

Ứng dụng lâm sàng: Cảm cúm, ho lâu ngày không dứt, đờm nhiều, ngực đầy tức, sợ gió, hơi sốt, ớn rét, rêu lưỡi trắng, mạch phù hoãn.

BÁN HẠ BẠCH TRUẬT THIÊN MA THANG

Xuất xứ: “Y học tâm ngộ”

- Kiện tỳ trừ thấp, hóa đàm tức phong

Vị thuốc	Liều lượng	Tính năng
Bán hạ chế（半夏制）	9g	Táo thấp hóa đàm, giáng nghịch chống nôn (quân)
Thiên ma（天麻）	6g	Hóa đàm tức phong, chống váng đầu (quân)
Phục linh（茯苓）	6g	Kiên tỳ thẩm thấp (thần)
Bạch truật（白术）	15g	Kiên tỳ thẩm thấp (thần)
Trần bì（陈皮）	6g	Lý khí hóa đàm (tá)
Cam thảo（甘草）	4g	Điều hòa các vị thuốc (sứ)
Đại táo（大枣）	3 quả	Điều hòa tỳ vị
Sinh khương （生姜）	3 lát	Điều hòa tỳ vị

Cách dùng: Sắc uống.

Ứng dụng lâm sàng:

-          Chữa chứng hoa mắt, chóng mặt, đàm nhiều, nhực đầy tức, rêu lưỡi trắng dính, mạch huyền hoạt.

-          Chữa hội chứng meniere, đau nửa đầu, cao huyết áp nguyên phát, bệnh mạch vành, huyết khối não.